Tuschinski mooiste bioscoop ter wereld, terugblik restauratie
Het nieuws dat het gezaghebbende Britse magazine Time-Out Pathé Tuschinski in Amsterdam is uitgeroepen tot mooiste bioscoop ter wereld is je vast niet ontgaan. De jury prijst Tuschinski als een “nooit oud geworden droompaleis, met zijn elegante mix van art deco en art nouveau met strakke modernistische accenten”. Lezers wordt aangeraden „een bedevaartstocht te maken naar dit weelderige, historische heiligdom voor de films.” Pathé heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het gebouw, ter gelegenheid van de naderende honderdste verjaardag. Het theater werd een paar maanden geleden al door de International Cinema Technology Association (ICTA) uitgeroepen tot het mooiste klassieke filmtheater van Europa, Afrika en het Midden-Oosten.
We namen contact op met Rescura, vakatelier voor restauratie en decoratie, voor een terugblik op het restauratiewerk. Eigenaar Teun Bleijenberg had een mooi persoonlijk verhaal. “Rond 2001 bracht mijn moeder ( 80 jaar ) een bezoek aan Tuschinki bijna op het moment van oplevering, ze had al veel gehoord over de restauratie en vertelde over een onvergetelijk moment uit haar leven. In 1941 werd ze uitgenodigd door haar vriend(je), later mijn vader, voor een leuk tripje naar Amsterdam. De verrassing was een bezoek aan de bioscoop Tuschinki. Ze namen plaats op de derde rang helemaal bovenin, meer kon hij niet betalen. Ze had hoogtevrees en de film sprak haar niet aan. Ze vond het zo zonde dat het licht uit moest; zoiets moois had zij nog nooit gezien. Dat zelfde gevoel had ik ook na de oplevering: laat het licht aan en geniet van een spektakel van kunst en ambacht. Geweldig dat nu na honderd jaar het hooggeëerd publiek nog ziet wat Abraham Tuschinki zou zeggen: “de mooiste bios ter wereld”.
In 1921 gingen de poorten van het Amsterdamse bioscooptheater Tuschinski voor het eerst open. Kosten nog moeite waren gespaard. Het gebouw had miljoenen gekost. De van oorsprong Poolse Abraham Tuschinski wilde direct na de Eerste Wereldoorlog de ogen, oren en voeten van de bezoekers iets bijzonders bieden. Hij bezat al vier theaters in Rotterdam, dit moest zijn meesterstuk met alleen maar unieke ontwerpen worden.
De jonge kunstenaars Pieter den Besten, Jaap Gidding en Willem Kromhout worden gevraagd om delen van het interieur te decoreren. Ieder van hen met een eigen stijl; Art Deco, Jugendstil en Amsterdamse School vonden elkaar in Tuschinski’s unieke droomtheater aan de Regulierdwarsstraat. Zelfs de kelder en magazijnen werden gedecoreerd. De komst van de geluidsfilm maakte in 1931 akoestische aanpassingen noodzakelijk wat Tuschinski aangreep om ook de decoraties verder naar zijn zin te laten maken. Tot midden jaren dertig ging alles voorspoedig. In 1936 ging de bioscoop echter failliet. De nieuwe directie liet meteen de behanger en schilder komen en de overvloed aan unieke decoraties verdwijnt daardoor al na 15 jaar achter eenvoudige behangetjes en dikke lagen verf. Het artistieke werk van de decorateurs lijkt voorgoed verdwenen. Al Tuschinski’s theaters in Rotterdam worden in 1940 gebombardeerd. Hij overlijdt in 1942 in Westerbork.
In de 20ste eeuw komt Tuschinski in handen van Pathé Cinemas. Zij besluiten het theater ingrijpend maar met respect te laten restaureren. Het interieur wordt aangepast aan de eisen van de moderne tijd en geheel in ere hersteld. Het hele theater wordt teruggebracht in de sfeer van de jaren twintig. Rappange & Partners was als architect verantwoordelijk. Rescura kreeg de opdracht om het restauratiewerk van houtwerk, stucwerk en veel decoratiewerk te doen.
In 2000 werd begonnen met deze grote restauratie. Een ontdekkingstocht onder dikke verflagen en behang begon. Tijdens dit grote avontuurlijke en unieke project werden honderden bijzondere decoraties en schilderingen blootgelegd. Tijdens het herstel van de grote zaal werd een bijzondere ontdekking gedaan. Bij het wegkrabben van oude lagen, werden ineens de rode lippen van een vrouwengezicht zichtbaar. In no time stonden de burgemeester en AT5 op de steigers om de ontdekking vast te leggen. Eigenaar Pathé bleek bereid de deuren nog langer te sluiten om ook dit stuk historie te laten herstellen. Achttien levensgrote vrouwenfiguren werden stukje bij beetje achter oude verflagen te voorschijn gehaald. Ook volgden restauratie van entreehal, omgangen en de Japanse en Moorse kamer.
