Co-Cooking de nieuwe norm?
Dit verhaal is een bijdrage van bni voor de eerste editie van Keukenbeurs.nl
Dit online platform voor keuken- en interieurspecialisten (door Keuken&Design) is opgezet naar aanleiding van wegvallen de belangrijkste keuken- en interieurevenementen dit jaar.
Auteur: architect Lisanne Rissik (Neutelings Riedijk Architecten)
en schrijver van de thesis Co-Living: XS>XL (2019)
De grote tekorten en de stijgende ‘onbetaalbaarheid’ van de woningmarkt, domineren het nieuws van dag tot dag. De maatschappelijke discussies over de betaalbaarheid van wonen drijft een zoektocht aan naar nieuwe, passende woonvormen in de 21e eeuw. Komt daarmee de deel-economie ook de woning en daarmee de keuken in?
Een zoektocht naar nieuwe woonvormen
De belangrijkste oorzaken van de problemen op de woningmarkt zijn een gevolg van grootschalige urbanisatie en een langdurig tekort aan nieuwbouw. Daarbij komt nog, dat de snel veranderende samenstellingen van huishoudens, waarbij de eenpersoons huishoudens een steeds belangrijker aandeel innemen, vraagt om ander soort woningen dan we traditioneel gezien bouwen. Een mismatch tussen het huidige woningaanbod, bestaande uit grotendeels eengezinswoningen, en de nieuwe vraag in veelal eenpersoons woningen is het gevolg. Maar het is niet alleen de fysieke mismatch die de vraag naar nieuwe woonvormen stimuleert. Ook de stijgende tekortkomingen in sociaal contact in stedelijke gebieden, ook wel urban loneliness genoemd, waar jong en oud steeds vaker mee worstelt, vormen een drijfveer voor de zoektocht naar nieuwe woonvormen, die niet alleen de financiële maar ook de sociale uitdagingen kan beantwoorden.
In een antwoord op de onbetaalbaarheid van woningen, ontpoppen er concepten waarin ‘klein wonen’ centraal staat, in de vorm van het bekende micro-living (<34m2). Tegelijkertijd stellen we onszelf ook steeds vaker de vraag: kunnen we wonen niet ook betaalbaarder maken door ruimtes van de traditionele woning te delen zonder ruimte ‘in te hoeven leveren’ zoals bij micro-living?
De deeleconomie wint al jaren terrein, en is veelal bekent om haar vormen in deel-mobiliteit door bedrijven als Uber, WeGo of het Nederlandse Felyx. Maar steeds sneller wint het deelconcept terrein binnen de woningmarkt: de nieuwe zogenoemde co-living locaties springen als paddenstoelen uit de grond in plaatsen als San Fransisco, Londen, New York en nu ook in onder andere Amsterdam en Rotterdam.
Co-Living: een balans tussen privé en gedeeld
Het co-living concept kenmerkt zich door het wonen in een kleinere privé ruimte -tussen de 12 tot 34 m2- en daarbij het delen van gemeenschappelijke ruimtes binnen één woonblok. Het Co-Liv Lab en Space 10 (IKEA) hebben in 2018 onderzoek gedaan naar de redenen voor woningzoekende om te kiezen voor een dergelijke gedeelde woonvorm. Een van de belangrijkste redenen om te ‘delen’ die hieruit voortkwam was het beperken van de kosten voor wonen. Daarbij heeft het de voorkeur om op centrum locaties dichtbij vele stedelijke voorzieningen als culturele voorzieningen, winkels en restaurants te kunnen wonen, waarbij een dergelijke locatie eerder, zonder te delen, financieel niet haalbaar zou zijn. Een andere belangrijke -sociale- reden voor het kiezen voor een deelvorm van wonen, is de mogelijkheid om onderdeel te kunnen zijn van een co-living community.
Maar wat houdt het ‘delen’ van een woning dan precies in? Het delen van een ingang en bergingen, zoals in zoveel appartementengebouwen? Of het delen van de slaapkamer, waarbij de woning gaat lijken op een soort hostel? En is dat dan wel het soort woonomgeving dat we willen? Geleid door deze vragen is de ‘bereidheid tot delen’ binnen een woonomgeving onderzocht, zoals te zien in figuur 1.
Figuur 1. Concept en bereidheid van/in deelbaarheid (uit Co-Living: XS>XL (2019) gebaseerd op Co-Liv Lab Space 10, 2018)
De bereidheid tot delen van bepaalde ruimtes is, zoals wellicht te verwachten, afhankelijk van de mate van privacy die erbij gebaat is. Mensen gaven aan dat ze nooit hun slaapkamer, badkamer, toilet en persoonlijke berging zouden willen delen met een andere bewoner. Daarentegen staan mensen in de 21e eeuw, meer en meer open om ruimtes als keukens, eetkamers en relaxruimtes maar ook faciliteiten als pick-up points, wasruimtes en logeerkamers te delen.
Een nieuw fenomeen is het natuurlijk niet. Vroeger deelden hele of meerdere gezinnen woonkamer, eetruimtes en keukens met elkaar. Door onder andere de veranderde demografie, zijn steeds minder mensen in de afgelopen decennia deze ruimtes met elkaar gaan delen tot aan tot aan individueel gebruik aan toe. Maar is deze individualisering van de woning eind 20e eeuw weer aan het veranderen in de socialisering van de woning in het begin van de 21e eeuw? Socialisering niet binnen één gezin, maar binnen een woon community? Klinkt het niet ook interessanter, nu wonen in steden steeds onbetaalbaarder wordt, om niet kleiner of verder weg van werk te wonen, maar een aantal ruimtes van ‘je woning’ te delen en daarbij ook nog onderdeel te zijn van een sociale community?
Co-Cooking als sociale drijfveer
In de bestaande co-living locaties, worden onder andere woonkamers, bioscoopruimtes, spelruimtes, wasruimtes, grote bergingen maar met name ook de keuken en eetruimtes gedeeld. Grote gemeenschappelijke keukens vervangen de ‘fully-equiped’ keukens in de private appartementen, die met hun gelimiteerde oppervlakte maximaal een kleine pantry huisvesten. Hiermee verplaatst de activiteiten ‘koken en dineren’, zich naar de gedeelde gemeenschappelijke ruimtes. Grote, volwaardig ingerichte keukens bieden bewoners de mogelijkheid gezamenlijk of individueel te koken en dineren.
Figuur 2. Verdeling private en gedeelde ruimtes (uit Co-Living: XS>XL, 2019)
Deze nieuwe gezamenlijke kook en diner ruimtes worden op verschillende wijzen door de gedeelde woongebouwen –co living locaties- verspreid (Figuur 2). Een enkele verdieping binnen het gebouw waar één grote gezamenlijke keuken (zie afbeelding 1) te vinden is of bijvoorbeeld een gedeelde keuken per verdieping. Ook zijn er voorbeelden waar kleinere keukens en grotere keukens gecombineerd worden in een bepaalde hiërarchische verdeling door het gebouw. De grotere keukens en diner ruimtes worden gedeeld door alle bewoners in het gebouw, waar de kleinere keukens (per verdieping) slechts met een aantal appartementen/bewoners gedeeld worden.
Afbeelding 1. URBY Staten Island – De gedeelde keuken ontworpen door Concrete (URBY.com)
De gedeelde keuken in de 21e eeuw
Meer en meer, worden woonvormen waarbij het delen van onder andere keukens en eetruimtes onderdeel zijn, een feit. Of het nu kosten gedreven is of een zoektocht is naar een sociaal actieve omgeving, feit is dat er in de 21e eeuw anders over het (deel)gebruik van de woning wordt gedacht. Nu zelfs de woning, de meest private ruimte in de stad, steeds meer opgesteld worden, vraagt dit om een hernieuwde kijk op het ontwerpen van woningen en daarmee ook haar keuken en eetruimtes. Ontwerpen we straks los te gebruiken keukenruimtes binnen één bouwblok in plaats van afgebakende privéwoningen met hun eigen keuken? Keukens waar meerdere bewoners tegelijk koken, dineren en samen zijn? In ieder geval weten we zeker, dat de gedeelde keuken een belangrijk onderdeel zal innemen in de ontwerpvraagstukken van de woning van de 21e eeuw.