In-druk-wekkend! Het eerste wat opvalt aan de ambiance van Teylers Museum. De middag begint in de 19de-eeuwse Gehoorzaal op de eerste verdieping van het museum, een klassieke collegezaal. In deze zaal werden openbare lezingen en demonstraties verzorgd door conservatoren die aan het museum verbonden waren, o.a. door Hendrik Antoon Lorentz, Nobelprijswinnaar voor de Natuurkunde in 1902.
Met een erkend aantal gastsprekers krijgen wij deze middag een gedetailleerde inkijk in de restauratie van het Pieter Teylers Huis. Het voormalige woonhuis van Pieter Teyler (1702-1778), de grondlegger van het oudste museum van Nederland, is klaar voor de nieuwe tijd.
Het Huis is het Fundatiehuis. Omdat hier alles ontstaan is; hier werd Teylers Stichting opgericht en komt Teylers gedachtegoed tot leven. Pieter Teylers Huis is altijd onlosmakelijk verbonden geweest met het museum. Enkele ruimtes behoren tot de best bewaarde 18e-eeuwse historische interieurs van Nederland. Oude bouwkundige elementen die elders vaak al lang verdwenen zijn, zijn hier dikwijls behouden.
Een plek van inspiratie en nieuwsgierigheid, grootse idealen en bezieling, ruimte voor doen en denken door iedereen. Eén van de weinige plekken ter wereld waar de Verlichting tastbaar aanwezig is. De idealen van de Verlichting en van Pieter Teyler zelf vormden het uitgangspunt bij de inrichting en de toekomstige programmering van het Huis. Teyler geloofde dat kunst, praktische uitvindingen, onderzoek en hulp aan anderen de beste manieren zijn om de wereld tot een betere plek te maken voor iedereen.
‘Het oorspronkelijke Pieter Teylers Huis zichtbaar maken, een beleving’, dé doelstelling van bouwkundig architect Liesbeth van Apeldoorn (TPAGH architecten). Door alle geschiedenissen van het Huis duidelijk te maken, is na een grootschalige restauratie – gestart in 2013 – het huis sinds december 2021 toegankelijk voor het publiek. Onderzoek uit de weinige schetsen, schilderijen, verflagen, gebruiken e.d. schept een beeld hoe het Huis eruit heeft gezien. De beleving uit die tijd, met de technologie van nu. Welke tijdsfases en -beelden pas je toe? Beneden is gekozen voor de late 18e eeuw, mede door de toegang en overgang vanuit de Ovale zaal. Boven is stijlperiode midden 18e eeuw. Het pand is verduurzaamd waarbij de complete installatie geheel aan het zicht is onttrokken. Voor de noodverlichting is de lichttechniek bijvoorbeeld ‘verstopt’ achter een doorschijnend laagje stucwerk.
Met vernuft is techniek zoals luchtaanvoer, afzuiging en beveiliging aan het zicht onttrokken. De marmer vloertegels zijn in ere hersteld, met zorg genummerd en opgeslagen tijdens de restauratie. De gestucte plafonds met ornamentale versieringen, zowel origineel als contemporain ontwerp van nu, passend bij de aanwezige pracht van weleer. Je ontkomt niet aan hedendaagse noodzaken zoals sprinklers, beglazing van sommige ramen i.p.v. geblazen glas, trompe l’oeil ramen en nieuwe houten vloerdelen. Maar alles is doordacht en uitgewerkt vanuit het ruimteboek, leidraad voor alle partijen tijdens deze restauratie.
‘Onderzoek, historische verantwoording, creatief en esthetiek gaan hand in hand’. Onderzoeker en interieurontwerper Rosan Scheres (History by Design) schetst dat elke kamer zijn eigen uitdaging heeft gehad. Ze maakt duidelijk dat een realisatie van een dergelijk project geen kopie is van vroeger, maar een getrouwe interpretatie en visie van toen vertaald naar het nu. Rosan kreeg de kans haar inzichten van kleuren en kleurgebruik door te voeren. Iets wat vaak bij andere restauraties wel wordt onderzocht, maar niets mee wordt gedaan. Aannames zoals witte interieurs en vergrijsde tonen, zijn niet altijd de juiste interpretaties van tijden van weleer. Kleuren waren levendig en statig. De chronologische kleurlagen uit de tijd van Pieter Teyler zie je terug in het Huis.
Echter, doordat er weinig materiaal bekend was of bewaard gebleven, waren wanden en wandbekleding letterlijk een blanco canvas. Enig aanknopingspunt uit die tijd is wandbespanning op houten panelen. De kleurproeven waren belangrijk in kleurnuance van rose tot bruintonen, van glans tot zijdeglans en matte tinten. Of de verrassende lila kleur die gevonden werd en toegepast in één van de kamers. Zijde stoffen, maar ook zijde look-a-likes, sobere geometrie alles in harmonie met het verfwerk. De stoffen van het Franse stoffenhuis Lelièvre Paris Tassinari & Chatel. En bijvoorbeeld sitsen: handbeschilderde stoffen uit India in prachtige motieven; naast stof ook speciaal ontworpen papieren behangen.
‘Geniet en leer van elk project’. Adviseur architectuurhistorie Maurits van Putten van Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) is met zijn team de adviserende specialist geweest voor deze duurzame restauratie. Zowel een historische, als een technische rol, waarbij met de juiste kennis, erkende restaurateurs, aannemers en schilders werden ingezet. De monumentale waarden zijn altijd het beginpunt. Hoe ga je bijvoorbeeld om met de gelaagdheid van een eeuwenoud pand, of met reconstructie. Deze waarden werden gevonden in een schilderij uit 1800 van Wybrand Hendriks, de Ovale zaal en de Regentenkamer in Teylershofje.
Marc de Beyer is de nieuwe directeur van Teylers. Zijn voorganger heeft de restauratie begeleid, maar hij is super blij met het resultaat. Het Fundatiehuis draagt bij aan de storytelling en de beleving voor alle gasten. Door o.a. ondersteuning van jongeren via Young Capital wordt verder gewerkt aan de beleving, zodat bezoekers uitgebreide informatie krijgen op hun vragen. De overgang vanuit Ovale zaal (‘boek- en konstzael’) naar het Huis is nl. groot en roept vragen op. Daarnaast biedt Teylers het immateriële erfgoed al 238 jaar: 25 maart, geboortedag van Pieter Teyler, het traditionele uitdelen van krentenbrood aan personeel en bezoekers. Op diezelfde dag de kunstbeschouwing van groepen kunstenaars vrienden, die elkaars werk beschouwen. En 8 April de jaarlijkse kippenlunch met heerlijke kippenragout.
‘Van statussymbool tot verwaarloosd gebruiksvoorwerp’. Pascal Mestrom (Mestrom Creations B.V.) haakte later aan in het restauratieproces. Hij heeft samen met het museum prachtige kroonluchters kunnen behouden, restaureren en aankopen. Verlichting speelt mee in de finishing touch. Zijn betoog hoe onwetenheid en ondeskundigheid vaak leiden tot verval van prachtige exemplaren. Vraag Pascal, vakidioot met een prachtige missie. En passie zoals blijkt tijdens de rondleiding. Je voelt bijna het verhaal achter het geblazen glas, het geslepen bergkristal, Murano-Venetian kristalglas, het aantal armen en de met precisie herstelde kroonluchters. Zoals de bijzondere vroege glazen Engelse kroonluchters uit de Georges II-periode (ca. 1732-1745), een uiterst zeldzaam en compleet authentiek exemplaar. Dit is echt uniek te noemen, en een mooiere en completere kroonluchter kent Pascal niet uit de literatuur. Gooi niet weg, maar raadpleeg een deskundige als Pascal en je hebt een kroonluchter voor de eeuwigheid. Zijn expertise ligt met name in de 17/18e / vroeg 19e eeuwse kristallen kroonluchter.
‘De pracht en praal van wandbespanning’. Dirk van Beek van Oostendorp vakmanschap neemt ons mee in de uitvoering van de werkzaamheden voor wandbespanning en behangwerk in het Huis, en de vereiste kennis van ambachtelijke technieken. De basis van het tengelwerk, de linnenbespanning die fungeert als spouwmuur, daarover verlijming van papier, dé basis voor de eindlaag van panelen met prachtige stoffen. Specialisatie binnen hun vakgebied is de blinde spanning, waarbij nagels en band achterwege blijven. Dankzij Bart Brugman, bruggenbouwer tussen Dirk en Rosan, is Pieter Teylers Huis een een uniek Rijksmonument geworden.
Liesbeth, Pascal en Rosan gaven een rondleiding door het Pieter Teylers Huis. Een indrukwekkende afsluiting van een middag van de verwondering, met de makers.
Meer beeld en tekst over dit project lees je in dit artikel uit november 2021
Dank!
TPAHG architecten * History by Design * Rijksdienst Cultureel Erfgoed * Mestrom Creations * Oostendorp Vakmanschap * Teylers Museum * Bart Brugman
